Duitsland heeft besloten om zijn kerncentrales te sluiten tegen 2022. Deze beslissing werd genomen na de ramp in Fukushima in maart 2011. Op de juistheid van deze beslissing wordt hier niet ingegaan, veeleer op de ambitieuze doelen die de Duitsers hebben gesteld om over te stappen naar hernieuwbare energie. Tegen 2020 zou 35% van de geproduceerde elektriciteit hernieuwbaar moeten zijn(1). Tegen 2050 zou het hernieuwbaar aandeel zelfs 80% moeten bedragen. Wat hebben we van de “Energiewende” geleerd en wat kan de rest van Europa overnemen in haar eigen energiebeleid? De Duitse situatie wordt onder de loep genomen.
Minder nucleair, meer wind
In 2012 hebben onze Duitse buren 2415 MW extra windenergie geïnstalleerd, daarmee waren ze de grootste Europese investeerder in windmolenparken. Tegen eind 2012 werd 11% van de Duitse elektriciteit geproduceerd met windenergie. Slechts 16% van de totale elektriciteitsproductie kwam nog uit kernenergie, tegenover 22,4% in 2010.
Fig. 1: Evolutie van de brandstoffen voor elektriciteitsproductie in Duitsland (bron: data van BDEW)
Investeringen in het hoogspanningsnet
Zoals in figuur 2 is te zien, bevinden de windmolenparken zich vooral in het Noorden waar vlakke gebieden met constante wind te vinden zijn. De grote consumptiecentra (industrie en grote steden zoals Munchen, Frankfurt, Stuttgart, etc.) liggen veel zuidelijker, waardoor er nood is aan een grote transmissiecapaciteit die de opgewekte windenergie tot bij de consument brengt.
Fig. 2: Het aantal windturbines, het vermogen [MW] en de productie [GWh] per provincie (bron: BDEW)Duitsland heeft de voorbije jaren al flink geïnvesteerd in deze Noord-Zuid verbindingen. Met een verdergaande verschuiving naar hernieuwbare energie, zal het net nog verder moeten worden uitgebreid. Het Duitse energieagentschap Dena schat dat de nodige investeringen zullen oplopen tot 42,5 miljard euro tegen 2030. Dit is niet enkel het gevolg van hernieuwbare productie-eenheden, maar ook van het tekort aan investeringen de voorbije decennia.
Impact op de elektriciteitsprijs
Men vraagt zich al gauw af wat deze verandering in de energiemix en de bijhorende investeringen doen met de elektriciteitsprijzen. De massale constructie van windmolenparken zorgt niet voor een stijging van de productie-, transport- en distributiekosten. Integendeel, doordat de productiekosten enkel brandstof, personeel en onderhoud dekt, daalt zijn aandeel in de totale elektriciteitsprijs. Figuren 3 en 4 tonen wel een stijging van de elektriciteitsprijzen, voor respectievelijk huishoudens en industriële consumenten, door extra taksheffingen en extra toeslagen om hernieuwbare energie te promoten.
Fig. 3: De evolutie van de elektriciteitsprijs voor een gemiddeld huishouden in Duitsland (bron: BDEW)
Fig. 4: De evolutie van de elektriciteitsprijs voor een industriële consument in Duitsland (bron: BDEW)
Vergelijking met buurlanden
Na Denemarken, een land met nog meer windenergie, kent Duitsland de hoogste elektriciteitsprijzen voor huishoudens in Europa. Dit is vooral te wijten aan de extra heffingen om hernieuwbare energie te promoten en niet zozeer aan de productiekosten (figuur 5).
Fig. 5: Elektriciteitsprijzen voor huishoudens in Europa tijdens de tweede helft van 2011 in euro per kWh (bron: Eurostat)
Duitsland hoort echter niet bij de duurste landen als het om industriële consumenten gaat (figuur 6). Zo worden banen in Duitsland behouden en gecreëerd, met als gevolg een lage werkloosheidsgraad. Het Duitse idee kan simpel worden verwoord: “Zorg dat iedereen een job heeft zodat hij zijn rekeningen kan betalen, ongeacht een prijsstijging van elektriciteit.”
Fig. 6: Elektriciteitsprijzen voor industriële consumenten in Europa tijdens de tweede helft van 2011 in euro per kWh (bron: Eurostat)
Economische crisis rem op hernieuwbare energie?
De economische crisis zorgt voor een dalende of stagnerende energievraag: consumenten beperken immers hun uitgaven en de industrie draait op lagere toeren. Het is daarom geen nadeel, maar juist een voordeel om nu over te stappen naar hernieuwbare energie. Volgens het Duitse model is hernieuwbare energie dus geen Europese luxe, maar biedt de economische recessie juist een unieke kans om hernieuwbare energie te implementeren.
Het Duitse model in heel Europa?
De limieten van een energiemix met veel windenergie mogen echter niet worden vergeten. Geen wind betekent geen elektriciteitsproductie en geen elektriciteit is een economische ramp. Dit kan eventueel wel worden opgelost door energie op te slaan op winderige dagen en deze in het net te injecteren op windstille dagen. Energieopslag is echter nog steeds erg duur.
Duitsland is momenteel sterk afhankelijk van zijn buurlanden om (meestal niet-hernieuwbare) energie te importeren en te exporteren naargelang de binnenlandse elektriciteitsproductie. Daarom is het belangrijk om in te zien dat dit model niet blindelings in heel Europa kan worden toegepast. Het toont wel wat de mogelijkheden en beperkingen van hernieuwbare energie zijn en vooral welke manieren er bestaan om het te financieren. Laten we daar onze lessen uit trekken.