Energiecoöperaties zijn bezig aan een opmars. Investeren in groene energie door coöperatie wint aan populariteit. Vooral bij maatschappelijk geëngageerde jongeren die actief proberen op duurzame wijze te leven. Op deze manier kunnen ze zich losscheuren van de grote monopolisten, het ligt in lijn van hun overtuiging en de huidige rente op je spaarboekje zet aan tot het zoeken naar alternatieve beleggingen. Nu ook politiek de interesse voor deze vorm van burgerparticipatie groeit, lijkt niets hun opmars nog in de weg te staan.
Coöperatief landschap
REScoop, het Europese platform voor coöperaties in hernieuwbare energie definieert een energiecoöperatie als volgt: ‘Een businessmodel waar burgers via investering deels eigenaar worden van hernieuwbare energieprojecten of projecten omtrent energie efficiëntie.’ Dit varieert van de gezamenlijke aankoop van zonnepanelen tot de installatie en het beheer van slimme meters. Iedere burger kan deze projecten mee financieren door aandelen te kopen. Na de aankoop van je aandelen ben je mede-eigenaar en krijg je jaarlijks een dividend uitgekeerd. Je zetelt in het bestuur en kan actief deelnemen aan de werking van je coöperatie. Verder heb je de kans om de opgewekte groene stroom of warmte zelf te verbruiken.
Vlaanderen telt momenteel 9 officiële burgercoöperaties in hernieuwbare energie en energie-efficiëntie, Wallonië telt er 12. Ecopower en BeauVent, de 2 grootste coöperaties in Vlaanderen geven aan dat ze samen al over 60 miljoen euro burgerkapitaal beschikken. REScoop Wallonië beschikt over 10 miljoen euro kapitaal.
Potentieel
Burgerparticipatie in hernieuwbare energie biedt veel voordelen. Ieder krijgt de kans te investeren in groene energie. Een gebrek aan plaats en kapitaal vormen geen beletsel meer. De coöperatief creëert nieuwe jobs en de winsten vloeien terug naar de lokale gemeenschap. Waar het plaatsen van windturbines in verleden vaak op hevig verzet stuitte van bewoners die hun mooi uitzicht verstoort zagen, kan participatie en inspraak in het project bijdragen aan een tolerantere houding en enthousiasme opwekken bij mensen die hier initieel minder positief tegenover stonden.
Financieel, waarom investeren
Waarom is investeren een goed idee? Je kan enkel een groot doelpubliek aantrekken en warm maken indien je hen rendement op hun investering aanbiedt. Het rendement voor investeerders in Ecopower is tweevoudig: enerzijds krijgt je een dividend uitgekeerd, en anderzijds kan je de duurzame energie geleverd krijgen tegen een faire prijs. Onderstaande figuur vergelijkt de elektriciteitsfactuur van een gezin in regio Antwerpen. Indien we de prijs per KWh voor een gezin met gemiddeld verbruik (3500 KWh) berekenen komen we voor een traditionele verdeler uit bij 0.299 euro/KWh, bij Ecopower betaalt datzelfde gezin 0.274 euro/kWh. Indien het gezin doorgeeft aan zijn traditionele verdeler dat al zijn energie hernieuwbaar moet zijn stijgt zijn factuur met 0.0023 euro/KWh. Coöperatief investeren heeft dus 2 voordelen. Je energiefactuur daalt, en je ontvangt rendement op je kapitaal. Gemiddeld beloven de meeste coöperatieven een rendement tussen de 4 en 6 %. De limiet in België is wettelijk vastgelegd op 6 %. Aangezien rente op een spaarrekening zelden meer dan 1% bedraagt zijn deze cijfers zeer interessant.
Addertjes onder het gras
Hoewel het potentieel van coöperatieven duidelijk is zijn er toch ook addertjes onder het gras. Het slagen van grote projecten is nooit een garantie. Het kopen van je aandeel blijft risicovol. De aandelen die je koopt zijn niet speculatief, hun waarde blijft constant. Na 6 jaar kan je ze opnieuw verkopen aan de initiële aankoopprijs. Er bestaat echter altijd de kans dat het project failliet gaat. In dat geval zal je als investeerder je geld niet terugzien. De inflatie zorgt er ook voor dat je geld in waarde daalt. Gezien het aandeel niet speculatief is en het maximale dividend vastligt op 6 %, bedraagt de maximale effectieve uitkering 3.19 % (gemiddelde inflatie 2017 = 2.81 %). Het maximaal aantal aandelen is gelimiteerd tot 20 per persoon. Aandelen kopen zuiver als belegging werkt niet op grote schaal.
Waar de nadruk momenteel ligt op windenergie slinkt het aantal beschikbare plekken voor het plaatsen van zo’n turbine. Ronnie Belmans, CEO van studiebureau Energyville en professor aan de KU Leuven, haalde reeds eerder aan dat voor de bouw van een windturbine bijna altijd goedkeuring nodig is van defensie of Belgocontrol. Toch beweren de coöperaties dat er nog voldoende potentiële staanplaatsen over blijven. Vooral op publieke gronden in handen van de gemeentes is er nog potentieel. Aangezien coöperatief ondernemen de lokale gemeente ondersteunt maken ze zich sterk dat de schaarste aan grond voor grotere windprojecten in hun voordeel speelt.
Naast windenergie zou het verzorgen van warmte een interessante sector zijn waar de energiecoöperaties in kunnen en moeten doorgroeien. 68 % van ons energieverbruik is warmte. Met behulp van district warmte of warmtenetten zou ook dit deel van onze energie via coöperatie kunnen gebeuren. Momenteel is deze vorm van warmteverzorging, waar centraal opgewekte warmte (e.v. afvalwarmte) verdeeld wordt over verschillende sites, nog relatief onbekend in België.
Toekomst
Dat energiecoöperaties een belangrijke rol kunnen spelen voor de elektriciteitsverzorging in België blijkt ook uit een studie van onderzoekers aan de TU Delft. Zij voorspellen dat tegen 2050 47% van de elektriciteit geproduceerd zal worden door de Belg zelf. Individueel of door middel van participatie in coöperaties. Ook politiek groeit de interesse in dit sociaal alternatief voor de opwekking van energie. Op de Vlaamse klimaat en energietop van oktober 2016 sprak minister van energie, Bart Tommelein, zich uit als voorstander van energiecoöperaties. Dit blijkt ook uit het verslag ‘stroomversnelling’. Stroomversnelling is het initiatief en engagement van de Vlaamse overheid voor een efficiënter, meer duurzaam en groener energieklimaat in de komende jaren.
Stroomversnelling oppert volgende 3 initiatieven om coöperatief ondernemen bekend te maken onder de bevolking en extra incentives te creëren om mee te stappen in hun verhaal.
- Het vereenvoudigen van een wettelijk kader dat buren toelaat energie uit te wisselen zonder betrokkenheid van de huidige leveranciers. Zo wordt het verkopen van energieoverschotten gemakkelijker en ontloopt men de net taks van de distributiebeheerder.
- Kansen geven aan coöperaties om te investeren en participeren in openbare transport infrastructuur en netwerkbeheersing.
- De oprichting van een kenniscentrum om burgers aan te zetten tot investeren in grote projecten.
De combinatie van bovengenoemde werkpunten moet ervoor zorgen dat het vertrouwen in dit atypisch marktmodel de komende jaren aan populariteit wint.
Besluit
Energiecoöperaties zullen een vaste (kleinschalige) waarde worden in de energiesector. Het biedt mensen de kans zelf mee actief te bepalen wat ze met hun energie willen doen. De transparante werking en lage instapdrempel moeten aanzetten tot investeren. Ingebed in een drang naar onafhankelijkheid en een groeiend gemeenschapsgevoel lijken de coöperaties momenteel vooral in te spelen op ideologie. Om zich echt als volwaardig alternatief in de markt te positioneren moeten ze ook het economische voordeel belichten.